نقش مؤثر نماز به عنوان يكي از مظاهر ياد خدا در زندگي انسان و تربيت او روشن و بديهي است زيرا نماز تأمين كننده ارتباط دائمي و تماس هميشگي انسان با خدا بوده و به حكم اينكه در فواصل مختلف هر شبانه روز چندين مرتبه انجام مي‌شود به صورت مرتب و مكرر به انسان اخطار كرده و هشدار مي‌دهد و هدف آفرينش را به او خاطر نشان ساخته و موقعيت او را در جهان به او گوشزد كرده و روح توجه به پروردگار را در وي زنده مي‌كند و عامل بزرگ غفلت زدا در زندگي پرمشغله امروزي مي‌باشد.
منبع: سيد كاظم صدر السادات دزفولي، همان، ص 22.
نماز سبب ايجاد محبت
بديهي است كه اظهار علاقه به امري بر اثر وجود سببي است كه قوه محبت و دوستي انسان را به سمت خود مي‌كشاند، كه آن سبب، يا جمال و زيبايي است يا كمال و يا بواسطه نفعي كه از او به انسان رسيده و يا خصوصيات ديگري كه كِشنده و جاذب قوه محبت و دوستي مي‌باشد.بهترين دوستي‌ها و بالاترين درجه محبت و كمال آن، علاقه و دوستي به كردگار متعال است زيرا هر شيء و امري به واسطه دارا بودن يك قسم و يا يك سبب از اسباب دوستي، مورد علاقه واقع شده و محبوب و منظور نظر او گشته است ولي حضرت سبحان– عزّ و جلّ – داراي تمام اسباب محبت و دوستي مي‌باشد(1).
از اين رو نمازگزار واقعي خدا را دوست مي‌دارد زيرا كه او كمال و جمال مطلق است و انسان هم بالفطره كمال‌جو و جمال دوست مي‌باشد(2)، عاشق و دلباخته محبوب حقيقي گشته و خدا نيز او را دوست خود مي‌خواند و دوستي ديگري جانشين اين عشق نمي‌گردد. «الهي مَنْ ذَاالذي ذاقَ حلاوةَ محبتك فرامَ مِنْكَ بدلاً.(3) » اگر دل، جايگاه محبت و ياد خدا و مسرور از خاطره‌ي انس با او بود، دل خاشعي است كه به فلاح و رستگاري مي‌رسد(4).
نمازگزار يك بار در بسم الله و بار ديگر در سوره حمد، خدا را به دو صفت رحمان و رحيم مي‌ستايد و اگر از نمازش غافل نباشد قهراً در كسب اين صفت خدايي و تخلق به اخلاق الهي خواهد كشيد و درنتيجه از قساوت و سنگدلي،بي رحمي و بي مهري دست كشيده و مهربانترين و با محبت‌ترين مردم خواهد شد(5).
ولي علاوه بر آنكه محب و دوستدار حضرت سبحان است، به دوستان و دوستداران او نيز اظهارمحبت وعلاقه مي‌نمايد و بهترين خلق خدا در اين زمينه،چهارده معصوم– صلي الله عليه و اله– مي‌باشند، او با جمله «صراطَ الذّينَ أنْعَمْتَ عليهم» در حمد و يادآوري پيامبر – صلي الله عليه و آله – به عنوان صاحب رسالت و بنده خدا و صلوات فرستادن بر ايشان و خاندان پاكش – عليهم السلام – در تشهد هر روز محبت خويش را مستحكم‌تر نموده و با سلام دادن به صالحان، در پايان نماز، كه اولياء خدا و دوستداران اهل بيتند به ايشان نيز اظهار توجه و محبت مي‌نمايد. در حقيقت نمازگزار شخصي با محبت و مهربان تربيت شده و در نماز، «تولّي»، كه يكي از فروع دين مي‌باشد، را به صورت عملي مي‌آموزد.
منابع:
1 . فريد نهاوندي، همان ص 95 و 96.
2 . حسين انصاريان، سيماي نماز، ص 83.
3 . شيخ عباس قمي، مفاتيح الجنان،ص 260، مناجات المحبين (مناجات نهم)
4 . قاسم نصير زاده، سيري در رسالة حقوق امام سجاد عليه السلام، ج 1، ص 274.
5 . حسين انصاريان، همان، ص 83 .
رعايت احترام پدر و مادر شرط قبولي نماز
احترام به پدر و مادر يكي از مسايلي است كه از نظر خداوند – عزّ و جلّ – بسيار با اهميت و پربها مي‌باشد به گونه‌اي كه بعد از ايمان به خدا و پرهيز از شرك، از احسان به والدين، سخن به ميان آمده است و احسان، جامع‌ترين و وسيع‌ترين واژه در باب نيكي مي‌باشد، در حال فقر والدين، احسان مادي و در حال غناي آنها، احسان روحي(1)، مي‌تواند مصاديق احترام به آنان باشد.
قرآن كريم در اين باره فرموده است:
«و اذْ أخَذْنا ميثاقَ بني اسرائيلَ لا تعبدونَ إلّا اللهَ و بالوالدين إحسانا و ... »
«و ياد آريد هنگامي را كه از بني اسرائيل عهد گرفتيم كه به جز خداي را نپرستيد و درباره پدر و مادر نيكي كنيد ...(2) »و يا در آيه ديگر فرموده است:
«و وصَّيْنَا الإنسانَ بِوالِدَيْهِ إحساناً ...»
«و انسان را (نسبت) به پدر و مادرش به احسان سفارش كرديم و...(3) »در بيشتر آياتي كه از احسان به والدين صحبت به ميان آمده كلمه احسان به وسيله «باء» متعدي شده، احسان اگر با إلي ذكر شود به معناي نيكي كردن هرچند به طور غير مستقيم و با واسطه است امّا هنگامي كه با «باء» ذكر مي‌شود معناي آن «نيكي كردن به طور مستقيم و بدون واسطه است»، بنابراين آيات تأكيد مي‌كند كه موضوع نيكي به والدين آنقدر داراي اهميت است كه شخص بايد بدون واسطه به آن اقدام نمايد(4).
نماز نيز اين اثر تربيتي را بر نمازگزار دارد كه در حق آنها كوتاهي نكرده و مشمول عاق والدين نگردد زير او مي‌داند كه در غير اين صورت نمازش پذيرفته نخواهد بود. روايتي از امام صادق – عليه السلام – در اين باره فرموده است: «مَنْ نَظَرَ إلي أبَوَيْهِ نَظَرَماقتٍ و هما ظالمانِ لَهُ، لَمْ يَقْبَلِ اللهُ لَهُ صلاة.(5) »
«فرزندي كه از روي خشم به پدر و مادر خود نگاه كند – هرچند والدين در حق او ظلم كرده باشند – نمازش از سوي خدا پذيرفته نيست(6) »
منابع:
1 . محسن قرائتي، تفسير نور، ج 1، ص 149 .
2 . سوره بقره (2)، آيه 83.
3 . سوره احقاف (46)، آيه 15.
4 . حميد محمدي، مفردات قرآن، ص 72.
5 . شيخ كليني، اصول كافي، محمد باقر كمره‌اي، ج 5، ص 312.
6 . محسن قرائتي، راز نماز براي جوانان، ص 30.
آيه وجوب نماز :
سوره مباركه نساء آيه 103
{فاقيموا الصلوة انّ الصلوة كانت علي المومنين كتابا موقوتا }
نماز را اقامه كنيد همانا نماز براي اهل ايمان حكمي واجب و معين است .
مهمترين اثر نماز :
سوره عنكبوت آيه 45
{ ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر }
همانا نماز انسان را از زشتيها و گناه باز مي دارد .
هدف از اقامه نماز :
سوره طه آيه 14
{ فاعبدني و اقم الصلوة لذكري }
مرا عبادت كن و نماز را براي ذكرمن بپا دار (هدف از آفرينش عبادت و راه عبادت نماز است )
نماز جماعت :
سوره بقرة آيه 43
{ و اقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و اركعوا مع الراكعين }
و نماز بپاي داريد و زكات دهيد و ركوع كنيد همراه ركوع كنندگان .
نماز رابطه انسان با خداست و مايه صفاى روح و پاكى دل و پيدايش روح تقوا و تربيت انسان و پرهيز از گناهان است. نماز مهمترين عبادات است كه طبق روايات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات ديگر نيز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد اعمال ديگر نيز قبول نخواهد شد. و نيز بر طبق روايات، كسى كه نمازهاى پنجگانه را انجام مى دهد از گناهان پاك مى شود همان گونه كه اگر شبانه روز پنج مرتبه در نهر آبى شست و شو كند اثرى از آلودگى در بدنش باقى نمى ماند. به همين دليل، در آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى و وصايا و سفارشهاى پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمّه هدى(عليهم السلام)از مهمترين كارهايى كه روى آن تأكيد شده همين نماز است و لذا ترك نماز از بزرگترين گناهان كبيره محسوب مى شود.
منبع: رساله توضیح المسائل آیت الله مکارم شیرازی
سزاوار است انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و به آن اهمّيّت بسيار دهد و از تند خواندن نماز كه ممكن است مايه خرابى نماز گردد جدّاً بپرهيزد.
در حديث آمده است روزى پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مردى را در مسجد مشغول نماز ديد كه ركوع و سجود را بطور كامل انجام نمى دهد، فرمود: اگر اين مرد از دنيا برود در حالى كه نمازش اين گونه باشد به دين من از دنيا نخواهد رفت.
منبع: رساله توضیح المسائل آیت الله مکارم شیرازی
براى قبولى نماز و كمال و فضيلت آن علاوه بر شرايط واجب بايد امور زير را نيز رعايت كند:
قبل از نماز از خطاهاى خود توبه و استغفار نمايد و از گناهانى كه مانع قبول نماز است مانند «حسد» و «تكبّر» و «غيبت» و «خوردن مال حرام» و «آشاميدن مسكرات» و «ندادن خمس و زكات» بلكه هر معصيتى بپرهيزد.
همچنين سزاوار است كارهائى كه ارزش نماز و حضور قلب را كم مى كند انجام ندهد، مثلاً در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول و در ميان سر و صداها و در برابر منظره هايى كه جلب توجّه مى كند به نماز نايستد و كارهايى كه ثواب نماز را زياد مى كند انجام دهد، مثلاً لباس پاكيزه بپوشد، موهاى خود را شانه زند و مسواك كند و خود را خوشبو نمايد و انگشتر عقيق به دست كند
منبع: رساله توضیح المسائل آیت الله مکارم شیرازی
عذاب سخت ترک کنندگان نماز
سوره مدثر، آیات 40 – 43:
«یتساءلون عن المجرمین، ما سلککم فى سقر، قالوا لم نک من المصلین»
«(اهل بهشت) سؤال مى کنند از مجرمان چه چیز شما را به دوزخ فرستاد، مى گویند ما از نمازگزاران نبودیم» .
سوره غافر، آیه 60 :
« ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین »
«آنان که از عبادت کردن به خداوند تکبر مى ورزند، هرچه زودتر ذلیلانه به جهنم فرو خواهند رفت» .
سوره مؤ من آیه 60:
«ادعونى استجب لى ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین»
«مرابخوانید که شما رااجابت خواهم کرد، آنان که از پرستش من سرباز مى زنند، بزودى در حالى که خوار باشند وارد دوزخ خواهند شد».
حسرت در قیامت
پیامبر اکرم (ص): درباره آیه 99 سوره مؤمنون که شخص گناهکار به هنگام مرگ می گوید: «پروردگارا! مرا به دنیا بازگردان تا عمل صالح انجام دهم» فرمودند: منظور شخص ترک کننده نماز است و منظور از عمل صالح در خواست شخص بی نماز است که می خواهد نماز را برپا دارد.
منبع: بحارالانوار، ج 82، ص 202
شیطان که رانده شد به جز از یک خطا نبود
خود را به سجده آدم رضا نکرد
شیطان هزار مرتبه برتر است از بی نماز
او سجده بر آدم، این بر خدا نکرد
حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) :
الصَّلاهُ رَأسُ الاسلامِ
نماز (به منزله) رأس اسلام است.
---------------------
منبع : بحار الانوار، ج ,۱۷ ص ۱۲۷میزان الحکمه، ج ۵، ص ۳۶۷